Bron: Het Nieuwsblad

Vanille zonder vanille, fruit zonder fruit, thee zonder thee... U heeft er geen idee van hoe vaak u wordt bedot bij een supermarktbezoek. De ­etiketten op voedselverpakking beloven de hemel, keer op keer, maar de piepkleine lettertjes op de achterkant zijn ontnuchterend. "Als de vruchten van de verpakking afspatten, blijft er zo goed als niets over voor binnenin." Consumentenbeschermers aller landen schreeuwen moord en brand. En doen dat al lang. Maar er gebeurt voorlopig niets. Of toch heel weinig.

Test-Aankoop voert al jaren strijd tegen misleidende voedseletiketten, net als Foodwatch, een internationale consumentenorganisatie die er een punt van heeft ­gemaakt om alles aan te klagen wat de voedselindustrie doet om consumenten te bedotten. Die strijd heeft tot nu niet zo heel veel zoden aan de dijk gebracht, geeft Sjoerd van der Wouw van Foodwatch toe. "Hier en daar winnen we wel een slagje, maar dat is eerder symbolisch. Het systeem as such blijft bestaan. Ze buigen deemoedig het hoofd, slaan een mea culpa en openen tegelijk met de grootst mogelijk glimlach een andere deur voor een ander product waarmee ze de boel belazeren. Met dit soort brandje-blus schieten we niet veel op. Het is een never-ending oorlog, die we niet in ons voordeel kunnen beslechten. We beseffen heel goed dat we het moeten opnemen tegen een machtige machine."

Sugar Water

Er zijn al fabrikanten op de vingers getikt. Coca-Cola, bijvoorbeeld, om er maar eentje te noemen. Het heeft een uitgebreid gamma aan drankjes, met één constante: suiker. Kilo's. Een paar jaar geleden lanceerde die gigant Vitamin Water. Een gekleurd watertje dat er prat op ging propvol vitamines te zitten. Dat was zo in enige mate, maar de hoeveelheid suiker die de gezondheidsbewuste drinker binnenklokte was nog groter dan bij Coca-Cola zelf. "We hebben het aangeklaagd, en we hebben gewonnen. Ze hebben hun drankje aangepast. In België is het twee jaar geleden zelfs uit de rekken genomen door die valse claims."

Maar die overwinninkjes zijn druppels op een ­hete plaat. "Er is maar één manier om écht iets te veranderen: de wetgeving moet worden ­aan­gepast", zegt Simon November van Test-Aankoop. Er is in 2011 een Europese verordening goed­gekeurd die bepaalt dat consumenten niet mogen worden misleid door labels en verpakkingen van voedingsmiddelen. Alleen, een échte bepaling van wat misleiding nu precies inhoudt, staat er niet in. En dus klooien de producenten erop los, en maken ze maximaal gebruik van de grijze zone. Een ­product aanprijzen met handenvol blauwe bessen, ­terwijl er amper 0,7 procent van dat spul in zit, mag. Want er is geen wet die het verbiedt. Het moet in het product zitten, maar nergens staat ­hoeveel precies.

Kwartje van kwartje van kwartje

Europa moet die verordening aanpassen, zeggen ze al jaren bij Test-Aankoop. "Niet alleen moeten de bestaande regels worden aangepast, het is ook hoog tijd dat de overheid zulke praktijken indijkt met extra regels", zegt Test-Aankoopjuriste Aline Van Den Broeck. "We willen specifieke richtlijnen voor minimumpercentages zien, die kunnen worden vastgelegd voor bepaalde voedingscategorieën zoals vruchtenyoghurt. Voor sorbet, confituur en vruchtensappen bestaan zulke wettelijke minima al, dus het kan. Maar het moet voor alles simpelweg duidelijk zijn wanneer een product aroma's bevat. Een verpakking mag niet misleidend zijn."

Volgens Foodwatch is het nog het makkelijkst om de Europese wet aan te passen, zodat de lidstaten niet elk afzonderlijk nog al te veel moeten kliederen met eigen regels. "Vervang de term misleidend door potentieel misleidend. Klaar."

Als het zo eenvoudig is, waarom is het er dan nog niet van gekomen? "De voedsellobby is een van de machtigste in Brussel. De industrie heeft wel wat te verliezen, dat is duidelijk. Het is zonneklaar dat - ik zeg maar wat - een granenreep met goji-bes heel wat van zijn aura verliest als het die naam niet meer mag dragen omdat er vooral rozijnen inzitten, met een deeltje van een kwartje van een kwartje van een kwartje van een kwartje goji-bes", zegt Van der Wouw. "Maar het zit erin, dus mag het erop. De wetgeving is zo flou, dat het soms lachwekkend wordt."

Op grootmoeders wijze

In Nederland behandelt de Voedsel- en Waren­autoriteit - de eetwareninspectie - zelfs geen klachten meer van mensen die zich misleid voelen door een etiket, zegt Van der Wouw. "De inspectie zegt zwart op wit dat de criteria te vaag zijn en ze dus niet kan optreden. De wet is te slap. Het is hol gelul om het wat onkies te zeggen. Nou, daar staan we dan."

Het was krek dat wat de Europese koepel van consumentenorganisaties BEUC een paar maanden geleden nog aan de kaak stelde. Ze wilden een aanscherping van de Europese wet. Met name de termen "ambachtelijk/op grootmoeders wijze" en "volkoren" zijn holle slogans geworden op verpakkingen, zegt voorzitter Monique Goyens, een Belgische. "Ambachtelijk impliceert hoegenaamd géén industrieel proces, maar dat is het heel erg vaak net wel. En als er 0,7 procent volkorenmeel in een cracker zit, en 35 procent wit tarwemeel, dan is ­elke verdere uitleg overbodig, denk ik."

Die kritiek op volkorenproducten is inmiddels wel min of meer gehoord bij de voedselindustrie. De meesten hebben de receptuur aangepast, of toch tenminste de ingrediëntenlijst. Maar ten gronde verandert er voorlopig niets.

De Europese commissaris van Gezondheid en Voedselveiligheid Vytenis Andriukaitis vindt dat er niets mis is met verordening op misleidende etiketten. In september verklaarde hij nog eens dat het aan lidstaten zelf is om deze wetten te hand­haven, en dat een verscherping niet nodig is. Het is aan de lidstaten om te handhaven, te controleren en te sanctioneren als dat moet.

Moeilijk onderscheid

In België is dat de taak van het federale voedselagentschap FAVV. Of toch bijna. En bijna ook niet. Woordvoerster Liesbeth Van de Voorde: "Het is een complexe materie, omdat het zowel Volks­gezondheid als Consumentenbescherming als ­Economie bestrijkt. De verschillende federale overheidsdiensten hebben er hun zeg in, dat maakt de handhaving niet eenvoudig."

Een voorbeeld: als op de verpakking van een koekje in het groot 'Aardbei' staat gedrukt, met een foto van een kruiwagen aardbeien erbij, en uit de kleine lettertjes blijkt dat dat maar 1 procent is, dan moet de FOD Economie beslissen of dat voldoende aardbei is. Staat er nog eens bij vermeld dat het koekje gezond is - met vitamines verrijkt bijvoorbeeld - dan moet de FOD Volksgezondheid dat contro­leren. En het FAVV zal er zelf ook op uittrekken.

Heel vaak gebeurt dat niet, blijkt uit hun cijfers. In 2017 zijn er welgeteld zeven klachten behandeld, een fractie van de in totaal 7.800 die het agentschap kreeg over alle mogelijke andere topics waarvoor het bevoegd is.

Op het eerste gezicht kan dat betekenen dat de consument niet heel erg wakker ligt van wat voedselfabrikanten op hun etiket pleuren. "Het tegendeel is waar", zegt Simon November van Test-Aankoop. Vorig jaar hielden zij nog een enquête, specifiek over misleidende etiketten. "65 procent gaf toen aan zich mateloos te storen aan verpakkingen waar het fruit van afspat, maar waarvan er nauwelijks iets is terug te vinden in het spul zelf."

"Van sommige producten, zoals snoepgoed, ­beseffen we meestal wel dat ze geen of amper echt fruit bevatten. Maar bij zuivelproducten of vruchtensap is het onderscheid heel moeilijk te maken. De verse kaasjes van Danonino - het vroeger Petit Gervais - pakken breed uit met de afwezigheid van kunstmatige kleurstoffen en kunstmatige aroma's. Dat klopt. Er zitten natuurlijke aroma's in - geen écht fruit - en natuurlijke kleurstoffen om het die banaan-, perzik- of aardbeikleur te geven. Als de consument daarop wordt gewezen, vindt-ie het schandalig. Maar eigenlijk zijn heel weinig mensen zich daarvan bewust."

Zo ziet de marketingexpert het: "Elke mens wíl bedot worden"

"Toegevoegde vitamines? Het geld dat je er extra voor betaalt, verdwijnt letterlijk mee in het toilet."

Hoe we ons ook ergeren aan misleidende productinformatie op een etiket, we vrágen erom. "Ook al doen we nog zo ons best, elke mens wil genaaid worden en kiest toch een product uit het schap waarvan hij denkt beter te worden", zegt marketingprofessor Patrick De Pelsmacker. "Ook al weet hij tegelijk dat dat helemaal niet zo is."

"De mens is geen rationele consument. En al ­zeker niet als hij eten koopt. Een beetje ­marketeer is doordrongen van dat besef en maakt daar gretig gebruik van." Het betoog van ­professor Patrick De Pelsmacker (Universiteit Antwerpen) is simpel: mensen willen bedot ­worden en de gladde gluiperds van de marketingafdeling van multinationals helpen hen daarmee met veel genoegen. "Marketeers hebben de slechte gewoonte om de grens op te zoeken. Het is een ziekte waar ze bijna allemaal aan lijden. Dat ze er ook altijd op worden afgerekend, nemen ze erbij."

Nochtans bestaat er in de wereld van de reclame een erecode: gij zult nooit liegen. "Dat is hun ­adagium. Altijd. Ze zullen ook nooit liegen, maar overdrijven en de waarheid uitvergroten, ís niet liegen. Een voorbeeld: water met nul procent ­calorieën. Geweldig. Kopen die handel. Dat water nooit ofte nimmer calorieën heeft - anders zou het geen water zijn - vertellen ze er niet bij. Is dat liegen? Nee. Juridisch kan je daar geen speld ­tussen krijgen. Maar of het ook moreel is, ­daarover kan je discussiëren."

Salient cues

Het komt erop neer om de hedendaagse consument goed te lezen, zegt De Pelsmacker. "Waar is die gevoelig voor? Welke salient cues doen het 'm?" Die salient cues, dat zijn de details die zo saillant zijn dat ze aanzetten tot kopen. "Glutenvrij is er zo eentje. Dat klinkt geweldig gezond. Ik ben ook geneigd om dat product dan aan te ­schaffen, terwijl ik - net als 98 procent van de ­bevolking - hoegenaamd geen glutenintolerantie heb en er dus niets maar dan ook niets mee opschiet. Toegevoegde vitamines, nog zoiets. Wie beseft dat dat onzin is? Dat je die extra vitamines gewoon via de urine weer afscheidt als je ze niet nodig hebt. Het geld dat je er meer voor betaalt, verdwijnt letterlijk mee in het toilet. Het klinkt allemaal lekker gezond, maar onze onwetendheid is zo groot dat we erom vrágen om genaaid te worden. En we vinden dat niet eens erg."

Het is een fenomeen dat even oud is als de mens, zegt De Pelsmacker. En het is níét uit te roeien. "Hoe ga je dat doen? Door wetten te maken? Wat moet daar dan instaan? Een exhaustieve lijst van ingrediënten met hun verplichte percentages? Onmogelijk, er komen altijd nieuwe producten en ingrediënten bij. Het zou een vrijbrief zijn voor de fabrikanten om de boel nog meer te belazeren. Een grammetje van dit of dat erbij en ze hebben vrij spel. Ik denk dat je dat niet juridisch kan ­vertalen."

Naïeve kleine lettertjes

Consumentenorganisaties raden iedereen hetzelfde aan: lees de kleine lettertjes. "Dat is goedbedoeld en nobel. Maar ook ontzettend naïef. Ik geef het je op een briefje: níémand leest de kleine lettertjes. Ik niet, u niet, niemand. We laten ons leiden door het etiket. De multinationals pompen miljarden in studies over hoe ze hun product het best in een markt zetten om het net nog legaal te houden. Een batterij topjuristen heeft daar een voltijdse dagtaak aan. Dat is een stiel op zich. Niet hoe gezond het is, maar hoe je het als gezond kan verkopen. Het is niet voor niets dat Coca-Cola een suikerbom zonder weerga is, maar wél ­regular wordt genoemd. Handig spelen met ­woorden. En iedereen slikt het. U, ik en de rest van de wereld."

"Kijk, ik heb negen jaar in de beroepsinstantie gezeteld van de JEP, de Jury voor Eerlijke ­Praktijken inzake reclame. Heel veel klachten over die valse claims op etiketten heb ik er niet gezien. En als het al zo was, dan kan ik u uit eigen ervaring zeggen dat de producent altijd wel een nieuw poortje vindt. Het is een onuitroeibaar ­fenomeen, waar we met z'n allen elke dag aan meewerken zonder dat we het beseffen."

Zo ziet de industrie het: "Een pepersteak bestaat toch ook niet voor de helft uit peper?"

Innocent - de onschuld zelve. Qua naam­voering is bijzonder goed nagedacht over de sapjes en smoothies die The ­Coca-Cola ­Company maakt. Het zijn superjuices met exotische, gezonde ingrediënten op het ­etiket. Maar in het flesje belandt maar een klein fractietje ­daarvan.

Benjamin van der Kloet, marketingmanager ­Benelux van Innocent Drinks, ziet er geen graten in. "We denken heel erg goed na over wat we ­uitspelen op het etiket. Het is onze boodschap voor de klant. Die kan dus maar beter goed zijn."

Zo goed dat het een beetje overdreven is?

"Wat heet overdreven? Van alles wat op het ­etiket staat, is geen woord gelogen. Bovendien is het bij wet ­verboden om iets op een verpakking te claimen wat niet klopt."

Uw Innocent Antioxidant schermt met dure woorden zoals matchathee en lijnzaad. In de kleine lettertjes op de achterkant staat dat het telkens gaat om mini-mini-hoeveelheden. 0,05 procent matchathee - extract dan nog - en 0,4 procent lijnzaad.

"Maar het zit er wél in, toch? Kijk, het is eenvoudig. Er zit weinig matchathee in, omdat dat in grotere hoeveelheden voor een bittere smaak zou zorgen. Nu is het in balans. Zo'n etiket volgt een heel logisch principe. Je leest het van links naar rechts. De ingrediënten die het meest doorsmaken staan eerst, en zo gaat het in afnemende mate verder. 'Kiwi' zal nooit voor 'appel' staan, als er meer appelsmaak in zit."

Dat is het 'm net. Het zit vol appel en banaan. Maar jullie spelen de andere ingrediënten wel veel prominenter uit, terwijl je eigenlijk appel- en ­banaanpulp drinkt met een ­smaakje.

"Dat verwijt horen we nog wel eens. Maar om een smoothie te maken heb je nu eenmaal een vaste substantie nodig. Appel en banaan zijn twee vruchten die zich heel goed lenen om te pureren in een smoothie. En nee, dat is niet omdat ze goedkoper zijn. Ze hebben de juiste consistentie en - heel belangrijk - ze zijn lekker. Zoet, maar niet te. Zuur, maar niet te. Het zorgt voor een goede balans. Het zijn de toevoeging van de andere soorten - kiwi, komkommer... - die deze smoothie onderscheidt van de andere in ons assortiment."

Kan je er dan niet wat meer in doen dan een fractie van een procentje?

"Vergelijk het met koken. Je hebt daar veel ­ingrediënten voor nodig, maar niet allemaal ­evenveel. Als je een pepersteak bakt, bestaat die óók niet voor 50 procent uit peper, hè?"

Een van jullie sapjes werd vorig jaar ­genomineerd voor Het Gouden Windei van voedselwaakhond Foodwatch, voor de meest misleidende voedselclaim.

"Dat was geen leuke ervaring. Het ging over onze Superjuice Framboos & Kers. Foodwatch vond die naam misleidend omdat het drankje bestaat uit driekwart appelsap. Wij vonden dat ook en die verpakking is aangepast. Het was een foutje van onze Britse collega's."

Zijn er veel mensen bij jullie die zich bezighouden met wat op de etiketten moet?

"We zijn een internationaal bedrijf (onderdeel van The Coca-Cola Company, nvdr.). In onze kantoren in het Verenigd Koninkrijk hebben we een hele afdeling die zich alleen maar daarop toelegt. Juristen en copywriters die samenwerken om zo correct mogelijk te informeren en toch wervend genoeg te zijn. We zijn daar heel open in. We zullen nooit consumenten misleiden. Dat past helemaal niet bij de filosofie van ons bedrijf. Als je je product Innocent noemt, hoor je je daar ook naar te gedragen."

Opgelet +artikel (abonnees) https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20181116_03949783?fbclid=IwAR03nb-zqyABnfM5EizGn6rXPTK5UPx1evNhdoH5OamEzskSsOuNM4EDGtY

https://drive.google.com/open?id=1uElYpF2Gevei0Q75_TC3O_2qWRdKGTKt